ენერგეტიკული ბირჟის გახსნა შეცვლის არსებულ ენერგეტიკულ ბაზარს - კახაბერ ქებურია ესკო-ს როლისა და პირდაპირი კონტრაქტების რეგისტრაციის შესახებ

ელექტროენერგეტიკული სისტემის კომერციული ოპერატორის გენერალური დირექტორი კახაბერ ქებურია Business Insider Georgia-სთან საქართველოს ელექტროენერგეტიკული ბაზრის გახსნის მოსამზადებელი პერიოდზე საუბრობს და განმარტავს, რომ ენერგეტიკული სექტორი ინტენსიურად  ემზადებოდა ბაზრის გახსნისათვის, თუმცა ბირჟის შექმნა და ამოქმედება მარტივი პროცესი არ ყოფილა.

- ბატონო კახა,  2025 წელს გეგმის მიხედვით გრძელდება ძველი პროექტები და არის სიახლეების სამზადისიც. რამდენიმე თვეში  ენერგეტიკული ბაზრის სამიზნე მოდელის იმპლემენტაცია იგეგმება და ამ კონტექსტში მინდა გკითხოთ, როგორ განიხილავთ ელექტროენერგეტიკული სისტემის კომერციული ოპერატორის მუშაობას, რომელიც ბაზრის აქტიური მონაწილეა და ჩართულია მიმდინარე პროცესებში?

- ელექტროენერგეტიკული სისტემის კომერციული ოპერატორი - ესკო, ჩვეულ რეჟიმში  მუშაობს და ასრულებს მასზე დაკისრებულ მრავალ მნიშვნელოვან ფუნქციას, რითაც, ორგანულადაა  ჩართული საქართველოს ენერგეტიკული სექტორის მდგრადობისა და მუდმივი განვითარების პროცესში. მიმდინარე პერიოდში, სექტორისთვის მნიშვნელოვანი გამოწვევაა, ევროპის ენერგეტიკული გაერთიანების წინაშე აღებული ვალდებულებით, საქართველოში ფუნქციონირებდეს მოქნილი სავაჭრო პლატფორმა, რომელმაც უნდა უზრუნველყოს საქართველოს ენერგეტიკულ ბაზარზე კონკურენტული და ღია ბაზრის პრინციპების დანერგვა. რა თქმა უნდა, მიმდინარეობს ინტენსიური მუშაობა ელექტროენერგეტიკული ბირჟის სამიზნე მოდელის ამოქმედებისათვის.  ენერგეტიკული სექტორი სხვადასხვა სტრუქტურათა კოორდინირებული მუშაობით, ინტენსიურად  ემზადებოდა ბაზრის გახსნისათვის, თუმცა ბირჟის შექმნა და ამოქმედება არაა მარტივი პროცესი. ჩვეული რელსებიდან ახალ სქემაში ორიენტირება უმტკივნეულოდ, შეცდომების გარეშე უნდა მოხდეს. 2024 წელს, საქართველოს მთავრობამ დაამტკიცა  ესკოს მიერ  წარმოდგენილი ბირჟის გარდამავალი მოდელი, რომლის მიხედვითაც მომხმარებლებს ამ ეტაპზე არავითარი ახალი ვალდებულება არ ეკისრებათ. ჩვენი მოდელი გულისხმობს დღით ადრე და დღიურ ბაზრებზე ნებაყოფლობით ვაჭრობას, ბირჟაზე იაფი ელექტროენერგიის მოძიების შესაძლებლობას, რაც მნიშვნელოვანია იმისათვის, რომ  მოხდეს თანდათანობითი ადაპტირება და გამომუშავდეს ბირჟაზე ვაჭრობის პრაქტიკა. გარდამავალი მოდელის ფორმატში, ბირჟაზე ვაჭრობა შეზღუდული აქვთ ჰესებს, რომელთაც ტარიფს სემეკი უმტკიცებთ, გარანტირებულ სიმძლავრეებს, იმპორტსა და ექსპორტს. ბირჟაზე ვაჭრობა შეუძლიათ PPA სადგურებს თავისუფალ პერიოდში, დერეგულირებულ სადგურებს, პირდაპირ მომხმარებლებს, უნივერსალურ  და საჯარო მიმწოდებლებს. დანაკარგების შეძენის შესაძლებლობა აქვთ ასევე ქსელის ოპერატორებს. 2024 წლამდე, ჩვენ  გვქონდა ბირჟაზე ვაჭრობის სამწლიანი სიმულაციური პრაქტიკა, გარდამავალი მოდელის ამოქმედების შედეგად კი საშუალება გვაქვს რეალურ რეჟიმში დავაკვირდეთ მოვლენებს. დიდი ყურადღებით ვსწავლობთ და ანალიზს ვუკეთებთ პროცესს, თუ ვინ და როგორ მონაწილეობს ბირჟაზე ვაჭრობაში, ან პირიქით, ვინ და რა მიზეზის გამო იკავებს თავს ბირჟაზე ვაჭრობისაგან. სწორედ შესაბამისი ანალიტიკითა და გამოცდილებით უნდა მივიდეთ ენერგეტიკული ბაზრის სამიზნე მოდელამდე. ამ ეტაპზე გარდამავალი მოდელით შემოთავაზებული ნებაყოფლობითი ვაჭრობის კომპონენტი ძალიან მნიშვნელოვანი ფაქტორია. ენერგოსექტორში მომუშავე სტრუქტურები საერთო კონტექსტის გარეშე არ და ვერ განიხილავენ თავიანთ გეგმებსა და შემდგომ ნაბიჯებს. ამიტომ, ელექტროენერგეტიკული ბირჟის გახსნა მართლაც ძალიან შრომატევადი  და ფაქიზი პროცესია. ბირჟის სამიზნე მოდელის ამოქმედების ვადების თაობაზე გადაწყვეტილების მიღების, ან მიღებული გადაწყვეტილების დადასტურების საკითხი არ წარმოადგენს ესკოს უფლებამოსილებას და კომპეტენციას. მისი განსაზღვრა რეგულირდება „ელექტროენერგიის ბაზრის მოდელის დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 16 აპრილის N246 დადგენილებით, რომლის მე-17-ე მუხლის პირველი პუნქტის, 171-ე მუხლის მე-3 პუნქტის, 20-ე მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, 2025 წლის პირველი ივლისიდან უნდა ამოქმედდეს ელექტროენერგიის სამიზნე მოდელი. სამიზნე მოდელის ამოქმედება შეცვლის არსებულ ენერგეტიკულ ბაზარს და საქართველოს ენერგეტიკის მინისტრის 2006 წლის 30 აგვისტოს №77 ბრძანებით დამტკიცებული „ელექტროენერგიის (სიმძლავრის) ბაზრის წესებით“ დადგენილ ელექტროენერგიის საბითუმო ვაჭრობის პრინციპებს. ამ რთულ საქმეში ესკოს თავისი მნიშვნელოვანი წვლილი შეაქვს, როგორც საქართველოს ელექტროენერგიის ბაზრის სპეციფიკის საფუძვლიანი ანალიტიკის უნარითა  და ელექტროენერგიით პრაქტიკული ვაჭრობის მრავალწლიანი გამოცდილებით, ასევე კანონშემოქმედებით პროცესში ჩართულობით, რაზეც მეტყველებს სწორედ ენერგეტიკული ბირჟის დღეს მოქმედი გარდამავალი მოდელი, რომელიც სექტორისთვის სწორედ ესკოს მიერ იქნა შეთავაზებული.

- ესკო დისპეტჩერიზაციის ლიცენზიანტთან ერთად არეგისტრირებს ელექტროენერგიის შესყიდვის პირდაპირ კონტრაქტებს. კომპანიები აფორმებდნენ ხელშეკრულებებს 12 თვიანი ვადით. 2025 წლიდან, ბირჟის სამიზნე მოდელის გახსნის ვადა, რომელიც 2025 წლის 1 ივლისითაა განსაზღვრული, ხომ არ იწვევს კონტრაქტების მოქმედების ვადების გაყოფას, ან შემცირებას 2025 წლის 1 ივლისამდე?

- ელექტროენერგეტიკული სისტემის კომერციულ ოპერატორს, 2024 წლიდან,  „ელექტროენერგიის ( სიმძლავრის) ბაზრის წესებში განხორციელებული ცვლილებებით, დაემატა ახალი ფუნქცია - პირდაპირი ხელშეკრულებების რეგისტრაცია, რაც გულისხმობს, დისპეტჩერიზაციის ლიცენზიანტისა და ესკოს მიერ, პირდაპირი ხელშეკრულებების საფუძველზე შედგენილი სახელშეკრულებო განაცხადებისა და ხელშეკრულებების რეგისტრაციას სარეგისტრაციო ჟურნალებში (რომელიც შეიძლება იწარმოებოდეს ელექტრონული რეესტრის ფორმითაც)  და მათთვის სარეგისტრაციო ნომრის მინიჭებას. ენერგეტიკის დარგში მოქმედი კანონმდებლობით, დისპეტჩერიზაციის ლიცენზიანტი და ელექტროენერგეტიკული სისტემის კომერციული ოპერატორი არეგისტრირებენ ელექტროენერგიის შესყიდვის 12 თვიან პირდაპირ კონტრაქტებს. მიმდინარე პერიოდში, კონტრაქტების რეგისტრაციისას, რეგისტრაციაზე უფლებამოსილი პირები, რა თქმა უნდა, მხედველობაში იღებენ ბაზრის სამიზნე მოდელის ამოქმედების ვადებს. ამ გარემოებებიდან გამომდინარე, ბაზრის სუბიექტებს, ხელშეკრულებათა  მონაწილე მხარეებს, აქვთ შესაძლებლობა, სახელშეკრულებო პირობები,  მიუსადაგონ კანონმდებლობას, ან გააფორმონ პირდაპირი კონტრაქტები 6 თვის ვადით (2025 წლის 1 ივლისამდე პერიოდით). 2025 წლის იანვრის თვის საანგარიშო პერიოდში ესკოსა და დისპეტჩერიზაციის ლიცენზიანტის მიერ დარეგისტრირდა არაერთი 12 თვიანი ი და ასევე 6 თვიანი კონტრაქტი.